Dünyada artan Müslüman nüfusunu bağlı olarak helal gıdaya talep de her geçen gün artıyor. Yıllık 600 milyar Euro’luk ciroya sahip sektörde en büyük sorun, tüm dünyada geçerli olan ve tüketici tarafından bilinen bir sertifikalama standardı olmaması.
AYRIMDAKİ ZORLUKLAR
Hızla sanayileşen ve globalleşen gıda sektörü helal gıda ayrımını zorlaştırıyor. Daha üç, dört nesil öncesine kadar yediğimiz her ürünün kaynağı biliyorduk. Zira gıda maddelerini uzun süre muhafaza imkanları bulunmadığı için, beslenme ham maddeleri yerel üreticilerden temin ediyorduk. Etimiz, sütümüz en yakınımızdaki çiftçiden, sebzemiz meyvemiz kendi bahçemizden veya yerel pazardan geliyordu. Çok kez üreticiyi bile şahsen tanıyorduk. Günümüzde ise çok farklı tablo ile karşı karşıyayız. En az gıda sektörü kadar çabuk gelişen lojistik branşı sayesinde ancak günlük ömrü olan gıda maddelerinin bile dünyanın bir ucunda toplanıp, ertesi gün diğer bir ucunda sofraya sunulması artık rutin bir şey. Günümüzde tükettiğimiz kırmızı etlerin Avustralya veya Arjantin’den, balıkların çok kez Norveç ve İzlanda’dan, meyvelerin Güney Amerika ve Afrika’dan ithal edildiğini unutmamak lazım.
Soframızdan binlerce kilometre uzaklıkta üretilen gıdanın, ne derece helal olduğu anlamak hiç de kolay değil. Et mamullerinin helal kesilip kesilmediği sorusu net olarak karşımıza çıkıyor. Süpermarkette aldığımız meyveler ve sebzeler üretilirken kullanılan tarım ve koruyucu ilaçların neden olduğu alkol kalıntısının bulunup, bulunmadığını nasıl tespit edeceğiz?
MEZBAHALAR İÇİN HELAL ŞARTLARI
* Kesim alanına ait tüm yasal izinler mevcut mu?
* Kesim alanı temizliği düzenli yapılıyor mu?
* Yapılan temizlik düzeni için mevcut bir temizlik periyodu ve plan çizelgesi bulunuyor mu?
* Kesim sırasında her kesim için ayrı ayrı olmak üzere besmele çekiliyor mu?
* Kesim işlemlerinde görev alan personele kesim sırasında besmele çekmesi ve abdestli olması gibi İslami kurallar oryantasyon eğitimi sırasında ve sonrasında periyodik olarak kontrol ediliyor mu?
* Kesilecek hayvanların sağlıklı olması ve murdar olmaması için gerekli kontroller yapılıyor mu?
* Kesim kayıtları kapalı devre kamera sistemiyle ve her bir kesim işlemi ayrı olacak şekilde sesli ve görüntülü video kaydı alınıyor ve saklanıyor mu?
* Kesim işlemi yapan kasap personeli küçük ve büyükbaş hayvanların kesimi konusunda bilgili ve tecrübeli mi?
* Özellikle işe alım sırasında gerekli kontroller yapılıyor mu?
* Hayvanın kesimi sırasında can çekişmemesi veya hatalı kesimlerden dolayı sıkıntılar oluşmaması amacıyla hayvanın gözleri bağlanıyor ve doğru kesim işlemi uygulanıyor mu?
* Bir önceki kesilen hayvanın kanından veya iç organlarından hasıl olan necasetin diğer kesilen veya kesilecek olan hayvanlara bulaşmasına engel olunuyor mu?
EN BÜYÜK SORUN SERTİFİKA
Endonezya’da 1999’da kurulan Dünya Helal Konseyi (WHC) ve İslam İşbirliği Teşkilatı onayıyla 2013’de İstanbul’da kurulan İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) helal ürün akreditasyon standartları üzerinde çalışmalarını yürütmektedir.
Yaklaşık 30 milyonluk nüfusunun yüzde 60’ı Müslüman olan Malezya, helal gıda sertifikalamasında en önde giden ülke. Ülkenin bakanlık seviyesindeki İslami Kalkınma Dairesi (JAKİM) yapılan akreditasyon ve sertifikalama güvenirliği ve etkin kontrol mekanizması nedeniyle, her helal gıda üreticisinin peşinde olduğu bir sertifika. JAKİM helal logosu, helal gıda ithalat şampiyonu olan Suudi Arabistan’ın baz aldığı sertifika olduğu için özellikle ihracata yönelik üreticilerin gıda ticaretinde önünü açan bir damga. Helal sertifika branşında lider olan Malezya’nın JAKİM dairesi tarafından akredite edilen sertifika ABD’den Çin’e, Brezilya’dan Filipinler’e kadar bir çok ülkede helal ürün güvencesi olarak ürünlere veriliyor. Türkiye’de de JAKİM ile anlaşmalı kurum ve şirketler sertifikalama yapıyorlar.
TÜRKİYE’DE BAŞARISIZ OLDU
Türkiye’nin 2010 yılındaki ülkeyi dünyayı helal ürün üssü getirme çabaları başarısız oldu. İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) tarafından geliştirilen ve İslam Teşkilatı Konferansı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesine (İSEDAK) sunulan ‘ortak helal standardı’ taslağına, liderliğini kaptırmak istemeyen Malezya ve Suudi Arabistan muhalefet edince 45 üye ülkeden sadece 12’si oy vermişti.
TSE VE GİMDES
Türkiye’de Diyanet Din İşleri Yüksek Kurulunca onaylı helal gıda sertifikasını devlet düzeyinde veren tek kurum Türkiye Standartları Enstitüsüdür (TSE). Bunun yanında çok sayıda özel kurum ve şirketlerin başka helal akreditasyonları mevcut. Bunların arasında en öne çıkanı Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalama Araştırmaları Derneği. Kısa adıyla GİMDES, 2005’de kuruldu ve çok çabuk büyüyerek helal gıda sektörünün önemli denetim kuruluşlarından oldu. WHC ve başka uluslararası helal gıda örgütlerinin üyesi olan GİMDES 2009’dan beri ihracata dayalı helal sertifikalama yapıyor. GİMDES’in meslek ve yüksek okullarda helal gıda ve ürün uzmanları yetiştirmek için geliştirdiği bir eğitim projesi de var.
EN ÇOK SORULAN SORULAR
Helal gıdanın ölçüsü nedir? Temel ölçüt Kuran ve hadisler olmakla birlikte, mezheplere veya kişilere göre farklı yorumlar ölçüler görülebilmektedir.
Jelatin kullanmak haram mıdır? Jelatin kullanmak haram değildir. Ancak gıda üretiminde yoğun kullanılan jelatin hayvansal kökenli bir üründür. Bu da doğal olarak domuzlardan elde edilen jelatin ve besmelesiz kesilen hayvanlardan elde edilen jelatin şüphesi uyandırıyor. Yoksa besmeleyle kesilen yenilmesi helal hayvanlardan elde edilen jelatin kullanımı haram değildir.
Neden helal gıda standardı yok? Aslında var. TSE bu konuda bir helal standardı yayınladı. Ancak çoğu İslam ülkesinde bu helal belgelerinin İslami bir devlet kurumu tarafından onaylanması istendiğinden bu noktada bir problem bulunuyor. Aslında olması gereken tıpkı gıda mühendisleri gibi (mesela koşer alırken denetim gerçekleştiren mühendisler, aynı zamanda din adamı oluyor), helal gıda mühendisi de olmasıdır. Hem gıda, hem de dini bilgi düzeyi helal gıda sürecine yön verebilmeli. Bununla birlikte Malezya, Singapur gibi ülkelerde helal sertifikalama işlemleri devlete bağlı dini ve resmi kurumların onayını almaktadır. Bu nedenle Malezya helal hakkında en çok bilinen ve tanınan ülke olmayı başarmıştır.
Helal belgesi olmayan gıdalar haram mıdır? Gıda ürünlerinin helal belgesi olmaması haramdır anlamı taşımaz. Ancak şüpheli olduğundan veya helal noktasında kayda değer derecede önemli çekinceler mevcutsa bir ürün helal damgası alamayabilir. Haram değil ancak mekruh olabilir, caiz değildir ama kullanılabilir ürünlerdir, kimine göre helal kimine göre mekruh olabilir. Çok sayıda etken söz konusu olabilmektedir.
Hıristiyanların ve Yahudilerin kestiği et yenilir mi? Maide suresinin 5’inci ayetinde şöyle buyurulur: “Bugün size temiz, iyi ve sağlıklı şeyler helâl kılındı. Kendilerine verilen kutsal kitapların hükmünce amel edenlerin yiyeceği ve kestikleri hayvanların etleri size helâldir. Sizin yiyeceğiniz de onlara, Yahudilere, Hıristiyanlara helâldir.”
Bundan yola çıkarak Hıristiyan ve Yahudi ehli kitap olduğundan kestikleri hayvanın eti yenilir. Ehli kitabın kestiği, keserken görülmediği veya keserken görülüp ne söylediği işitilmediği zaman veya yalnız Allah’ın ismini söylediği duyulduğu vakit kestiği yenilir. Çünkü ehli kitap keserken ne söylediği duyulmazsa hüsnü zan edilerek Allah’ın ismini andığına hamledilir.
5 DAKİKADA HELAL TESTİ
Tübitak Marmara Araştırma Merkezi (MAM) Gıda Enstitüsü tarafından yürütülen proje kapsamında geliştirilen testle, çiğ et ürünlerinde domuz eti kullanılıp kullanılmadığı beş dakikada belirlenebiliyor. Proje sorumlusu Dr. Mediha Esra Yayla, 2.5 yıl süren projenin iki kısımdan oluştuğunu ifade ederek, ilk kısımda et ürünlerinde sakatat ve yabancı doku testiyle, doğrudan tüketicilerin kullanabilecekleri kitlerin geliştirilmesini amaçladıklarını söyledi. Yayla, bu çerçevede TÜBİTAK MAM Gıda Enstitüsünün, Genetik Enstitüsünün desteğiyle ‘helal et testi’ geliştirdiğini bildirdi. Testin, evde kolaylıkla uygulanabileceğine işaret eden Yayla, “Siz et ürününüzden ufak bir miktar kesiyorsunuz. Suyun içinde hafiften ezerek çözüyorsunuz. Buradan suya geçen proteinlerden sonuç alabiliyoruz. Suyun akışını gözlemlemeniz gerekiyor. Daha sonra beş dakika içinde orada bir bant oluşumu gördüğünüzde ‘Evet burada domuz eti var’ ya da görmüyorsanız ‘Yok’ diyorsunuz. Aslında bir hamilelik testi kadar basit. Zaten aynı mantıkla çalışan bir test. Söz konusu testin piyasaya sunulmasını amaçladıklarını belirten Yayla, bu kapsamda firmalarla görüşmeleri olduğunu söyledi.
AVRUPA’DAKİ HELAL PAZARI
İnternet sayfasında kendini ‘dünyanın en büyük helal gıda üreticisi’ olarak tanımlayan Nestle, Müslüman ülkelerden gelen talepler doğrultusunda 1980’li yıllardan beri üretimine helal prodüksiyon kolu ekleyen ilk Batılı gıda devi. 1875’de Türkiye pazarına bebek maması ile giren ve Türkiye’deki ilk çikolata fabrikasını 1927’de Feriköy’de açan Nestle’nin dünyanın 32 ülkesinde bulunan 456 fabrikasından 75’i helal üretim sertifikalı.
Hızla büyüyen helal gıda üretiminin potansiyeli en iyi kavrayanların başında Alman gıdacılar geliyor. Bunun belki de en güzel örneği dünyaca ünlü Alman tavuk ve kanatlı hayvanlar markası Wiesenhof’un tesislerinde Müslüman personel görevlendirip, besmeleyle tavuk kesim otomasyonuna start verdirmesi ve helal üretimin diğer şartlarını yerine getirmesi, iç piyasadan çok ithalatçılardan gelen taleple başladı. Müslüman ülkelerinde Mc Donalds ve Burger King gibi, günde tonlarca tavuk eti kullanan fast food zincirlerinin talebi üzerine üretim tesislerini helal üretim doğrultusunda değiştiren Wiesenhof, Müslüman personel de aldı. Wiesenhof’un helal tavukları Suudi Arabistan’dan Güneydoğu Asya’ya kadar bir çok Müslüman nüfuslu ülkeye ihraç ediliyor.
TÜRK KASABIN BAŞARISI
Almanya’da helal gıda konusunda en önemli kararı Türk mezbaha sahibi Rüstem Altınküpe aldırdı. Altınküpe, 1994 yılında hayvanların şoksuz kesilmesini yasaklayan Hessen Eyalet yönetimine karşı, anayasa güvencesi altında olan ‘inanç özgürlüğünü’ gerekçesiyle açtığı davayı Federal Anayasa Mahkemesine kadar taşıdı. Anayasa Mahkemesi Almanya’da büyük yankı uyandıran kararında Müslümanların İslami usullere göre kesim yapabileceğine karar vermişti.
HELAL HARİBO
Merkezi eski başkent Bonn’da bulunan ünlü Alman şekerleme üreticisi Haribo da helal üretimin yarattığı sinerjiyi erken fark edenler şirketlerin. 2001’den beri İstanbul’daki fabrikasında sığır jelatini kullanarak yapılan küçük ayıcık şeklindeki meyve aromalı jöle şekerlemeleri üreten Haribo, bunları ‘Türk Malı’ ibaresi ve helal ürün damgasıyla 100’den fazla ülkeye ihraç ediyor. Türkiye’de üretilen helal Haribo’ların bir bölümü de Almanya’daki Müslüman tüketici kitlesi için Almanya’ya ihraç edildiğinden, aynı markanın farklı ülkelerde üretilmiş bileşimi değişik ürününü süper marketlerin raflarında yan yana bulmak mümkün.
6 MİLYAR EURO
Dünyanın en büyük gıda fuarı olan Almanya’nın Köln kentindeki Anuga’nın verilerine göre dünyada yaşayan 1.6 milyar Müslümana hitap eden helal ürün pazarının yıllık ticaret hacmi 600 milyar Euro’nun üstünde. Bunun takriben 67 milyarlık bölümü Avrupa’ya düşüyor. Yaklaşık 5 milyon Müslümanın yaşadığı Almanya’da ise helal gıda pazarının cirosu yükselen bir trendle beraber 6 milyar Euro civarında. Branş uzmanları gıda güvenirliğini en üstte tutan bu helal tüketici kitlesine hitap edebilecek uygun ürünlere çok yoğun talep olduğu söylüyorlar. Tüketicilerin güvenilir helal gıda maddeleri için daha fazla para harcamaya hazır olduklarını da belirtiliyor. Almanya’daki Bertelsmann Vakfı’nın yaptığı araştırmaya günlük yaşamlarında dindar olmayan, namaz kılmayan ve oruç tutmayan, Almanya’da doğup, büyümüş üçüncü nesil Müslümanlar da helal gıda konusunda hassas.
HENÜZ FARKINDA DEĞİLLER
Merkezi Berlin’de bulunan Alman Gıda Ticaretçileri Derneğinin yayın organı Die Lebensmittelwirtschaft’ta yayınlanan araştırmada, Alman gıda marketleri ve zincirlerinin henüz tam anlamıyla Müslüman tüketicilerin potansiyelini keşfetmediğinden yakınıyor. Helal ürüne önem veren Müslümanların ağırlıkla etno gıda market ve pazarlarından alışverişlerini yaptıkları belirtilen yazıda, Almanya’da Müslümanların yüzde 72’sini oluşturan üç milyon kadar Türkiye kökenlinin yiyecek ve içecek için yılda ortalama 20 milyar Euro kadar harcadıklarına dikkati çekiyor. Bundan Alman gıda marketlerine düşen payın bir hayli düşük olduğu tahmin ediliyor. Türk kökenliler gıda tüketimlerinin büyük bölümünü Almanya’daki yaklaşık 5 bin kadar Türk süper marketinden karşılıyor. Buradaki ürünlerde önemli ölçüde Türkiye’den ithal edilen gıda maddeleri. Büyük gıda diskontlarından Rewe ve Real özel reyonlarda Türk tüketiciye hitap etmeye çalışırken, çok yoğun Türk müşteri kitlesi olmasına rağmen Aldi, Lidl ve Penny gibi branşın devleri henüz bu alanda tüketiciyi ikna edici bir konsept geliştirmiş değiller.
DİĞER ÜRÜNLERE DE İLGİ VAR
Avrupa’da helal ürün deyince ilk akla gelen gıda ürünleri. Ancak yaşamın diğer alanlarında kullanılan ürünlerin İslamiyet’in helal şartlarına uygun olmasını talep eden giderek artan bir tüketici kitlesi var. Suudi Arabistan, Malezya ve Endonezya gibi ülkelerde çoktan helal kozmetik, giyim, ev eşyası üreten şirketler, müşterilerine helal konaklama imkanı sunan oteller ve hatta hava yolları var.
HELAL EXPO 2016 İSTANBUL’DA YAPILACAK
Dünya Helal Konseyi’nin tek Türk üyesi olan Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Denetleme ve Sertifikalama Araştırmaları Derneği (GİMDES) öncülüğünde düzenlenen 7. Helal Expo Fuarı bu yıl 15-18 Aralık arasında İstanbul Kongre Merkezinde gerçekleşecek. Fuarla eş zamanlı olarak Tıp & Ecza ve Fıkıh çalıştayları da 15 Aralık 2016’de yapılacak. Helal olduğu kadar sağlıklı ürünlerin tüketilmesi noktasında bilinç oluşturulmasını hedefleyen Helal Expo’ya dünyanın dört bir yanından şirketler, üreticiler, gıda ve akreditasyon uzmanları ve din adamları katılacak. Fuarda çeşitli ülkelerden gıda, içecek, ilaç, lojistik, katering, kozmetik, medikal ürün, temizlik ve hijyen malzemeleri, İslami tekstil, tesettür giyim ve hac malzemeleri alanında 200’den fazla markanın katılması bekleniyor.
Hürriyet
Anahtar Kelimeler: Helal Gıda , Helallik Belgesi , Helal Gıda Markaları , Helal Gıda Marketleri , Helal Gıda Listesi , Helal Gıda Sertifikalı Ürünler , Helal Gıda Nedir , Helal Gıda Sertifikası Alan Firmalar , Helal Gıda Sertifikası Nasıl Alınır , Helal Gıda Sertifikalı Firmalar
